Ο Adorno για την γυναίκα

Ο Adorno στην Αρνητική Διαλεκτική θεματοποιεί την γυναίκα ως μια από τις βασικές πτυχές ούτως ώστε να διαφανεί και να εξηγηθεί η αποτυχία του δυτικού εκπολιτισμού ο οποίος έχει φτάσει ήδη στην βαρβαρότητα. “Ολόκληρη η ανθρωπότητα να είχε ένα μόνο κεφάλι, ώστε να έχω τη χαρά να το κόψω με ένα χτύπημα“, λεει στο “Ρωμαίος και Ιουλιέτα” ο Σαίξπηρ με το στόμα της Ιουλιέτας.

Παραθέτονται λοιπόν κάποια αποσπάσματα από την Αρνητική Διαλεκτική:

“Ως αντιπρόσωπος της φύσης η γυναίκα στην αστική κοινωνία έγινε η αινιγματική εικόνα της ακαταμάχητης γοητείας και της αδυναμίας.” 130

” (…) η γυναίκα παραμένει αδύνατη, καθώς η δύναμη περιέρχεται σε αυτή μόνο διαμεσολαβημένη από τον άντρα.” 131

Σκηνή από τον πειραματικό κινηματογράφο της Maya Deren

“Η απελευθέρωση των αστών από την αδικία του φεουδαρχικού και του απολυταρχικού παρελθόντος χρησίμευε μέσω του φιλελευθερισμού στην αχαλίνωτη ανάπτυξη των μηχανών, όπως η χειραφέτηση της γυναίκας καταλήγει στην εκγύμναση της για τις ένοπλες δυνάμεις. Το πνεύμα και οτιδήποτε καλό στη ρίζα του και στην ύπαρξη του είναι αλύτρωτα μπλεγμένο στα δίχτυα αυτής της φρίκης. Ο ορός που δίνει ο γιατρός στο άρρωστο παιδί οφείλεται στην επίθεση κατά των ανυπεράσπιστων πλασμάτων. Τα γλυκόλογα των ερωτευμένων καθώς και τα πιο ιερά σύμβολα του χριστιανισμού απηχούν την ευχαρίστηση από το κρέας του κατσικιού, όπως και αυτή τον διφορούμενο σεβασμό προς το τοτεμικό ζώο. Ακόμη και η πιο διαφοροποιημένη κατανόηση για τη μαγειρική, την εκκλησία και το θέατρο είναι μια συνέπεια του εκλεπτυσμένου καταμερισμού της εργασίας, ο οποίος αποβαίνει εις βάρος της φύσης εντός και εκτός της ανθρώπινης κοινωνίας. Στην αναδραστική ενδυνάμωση αυτής της οργάνωσης έγκειται η ιστορική λειτουργία της κουλτούρας. Γι’ αυτό η γνήσια σκέψη που αποδεσμεύεται από αυτή, ο Λόγος στην καθαρή του μορφή, παίρνει τα χαρακτηριστικά της παράνοιας την οποία οι εδραιωμένοι αυτόχθονες ανέκαθεν παρατηρούσαν. Αν αυτός ο καθαρός Λόγος αποσπούσε μια αποφασιστική νίκη στην ανθρωπότητα, η υπεροχή του ανθρώπινου γένους θα κινδύνευε. Τελικά θα ευσταθούσε και η θεωρία του παραστρατήματος. Αυτή όμως, που κυνικά απέβλεπε στην κριτική της ανθρωποκεντρικής φιλοσοφίας της ιστορίας, είναι η ίδια πολύ ανθρωποκεντρική για να μπορέσει να δικαιωθεί. Ο Λόγος παίζει το ρόλο του οργάνου προσαρμογής και όχι του ηρεμιστικού, όπως θα μπορούσε να φανεί από τη χρήση που του έκανε μερικές φορές το άτομο. Η πανουργία του Λόγου βρίσκεται στη δυνατότητα του να μεταβάλει τους ανθρώπους σε κτήνη με ολοένα αυξανόμενη εμβέλεια και όχι να εγκαθιδρύσει την ταυτότητα υποκειμένου και αντικειμένου.” 358-9

Horna kati 1962 Woman with Masks

“Η φροντίδα όμως για το άλογο ζώο φαίνεται στον έλλογο, περιττή. Ο δυτικός πολιτισμός την έχει αναθέσει στις γυναίκες. Αυτές δεν συμβάλλουν αυτόνομα στη δυναμική προσφορά, στην οποία βασίζεται αυτός ο πολιτισμός. Ο άντρας πρέπει να βγαίνει έξω στην εχθρική ζωή, πρέπει να δρα και να επιδιώκει. Η γυναίκα δεν είναι υποκείμενο. Δεν παράγει, αλλά περιποιείται αυτούς που παράγουν, ένα ζωντανό μνημείο των πολύ μακρινών καιρών της κλειστής οικιακής οικονομίας. Γι’ αυτήν δεν ήταν πολύ ευνοϊκός ο καταμερισμός της εργασίας, όπως τον επέβαλε ο άντρας. Έγινε η ενσάρκωση της βιολογικής λειτουργίας, η εικόνα της φύσης, που η καταπίεση της αποτέλεσε τον τίτλο τιμής αυτού του πολιτισμού. Το όνειρο χιλιετιών ήταν η χωρίς όρια υποδούλωση της φύσης, η μετατροπή του κόσμου σε απέραντο κυνηγότοπο. Με αυτόν τον πόθο ήταν εναρμονισμένη η ιδέα του ανθρώπου στην ανδρική κοινωνία. Αυτό ήταν το νόημα του Λόγου για τον οποίο ο άντρας καυχιόταν. Η γυναίκα ήταν μικρότερη και πιο αδύναμη· ανάμεσα σε αυτή και τον άντρα υπήρχε μια διαφορά την οποία δεν μπορούσε να ξεπεράσει, μια διαφορά που έχει τεθεί από τη φύση, η μεγαλύτερη ντροπή και ταπείνωση που μπορεί να υπάρξει στην ανδρική κοινωνία. Εκεί όπου η υποδούλωση της φύσης είναι ο αληθινός στόχος, η βιολογική κατωτερότητα παραμένει το κατεξοχήν στίγμα και η σφραγισμένη από τη φύση αδυναμία είναι το σημάδι που ανοίγει την όρεξη για βιαιοπραγία.” 394-5

Aleksandra Ekster (Russian 1882–1949) [Futurism, Cubism, Constructivism, Suprematist] Costume design for Herodiade of “Salome” by Oscar Wilde (Aleksandra Ekster).

“Η αστική τάξη επωφελήθηκε από την αρετή και την κοσμιότητα της γυναίκας, τους σχηματισμούς αντίδρασης της μητριαρχικής εξέγερσης. Η ίδια η γυναίκα κατάφερε για λογαριασμό ολόκληρης της υπό εκμετάλλευση φύσης να γίνει δεκτή στον κόσμο της κυριαρχίας, αλλά ως σπασμένη. Υποδουλωμένη, καθρεφτίζει στα μάτια του νικητή τη νίκη του με την αυθόρμητη υποταγή της: Την ήττα ως αφοσίωση, την απελπισία ως ωραία ψυχή, την ατιμασμένη καρδιά ως το στήθος που χαρίζει αγάπη. Με το τίμημα της ριζικής απόσπασης από την πρακτική, της απόσυρσης στον άτρωτο μαγικό κύκλο, η φύση δέχεται από τον κύριο της πλάσης τα σέβη του.” 396

Σκηνή από την ταινία Solaris του Tarkovsky

” (…) το είδωλο της κοινωνίας σήμερα είναι το αεροδυναμικά ευγενές ανδρικό πρόσωπο. Το θηλυκό χρησιμεύει στη δουλειά και στη γέννα ή, ως ευπαρουσίαστο, ανεβάζει το κοινωνικό γόητρο του συζύγου. Δεν συνεπαίρνει τον άνδρα σε ενθουσιώδεις διαχύσεις. Η λατρεία επιστρέφει πάλι στη φιλαυτία. Ο κόσμος με τους σκοπούς του χρειάζεται ολόκληρο τον άντρα. Κανένας πια δεν μπορεί να δοθεί ολοκληρωτικά, πρέπει να μείνει μέσα. 401

 

Οι σελίδες από το βιβλίο: T. Adorno and M. Horkheimer, “Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Εκδόσεις Νήσος, 1996.

Η εικόνα της ανάρτησης: “Lissitzky El Plaksin Mikhail 1928 Woman With Hammer and Sickle”