“Σταμάτα αυτά είναι ανοησίες”

Λίγα λόγια για το ιστορικό της ταινίας The Turin Horse του Béla Tarr:

«Στις 3 Γενάρη του 1889, ο Φρίντριχ Νίτσε βγαίνει από την πόρτα του σπιτιού που μένει, στο Τορίνο, στην οδό Κάρλο Αλμπέρτι 6. Όχι μακριά απ’ αυτόν, ο οδηγός ενός δίτροχου κάρου μοιάζει να έχει πρόβλημα με το πεισματάρικο άλογό του. Όσο κι αν το τσιγκλά, εκείνο αρνείται να κουνηθεί. Ο οδηγός χάνει τότε την υπομονή του και αρχίζει να το μαστιγώνει. Ο Νίτσε μπαίνει στη μέση, με φούρια, να δώσει τέλος σε αυτήν τη βίαιη σκηνή. Αγκαλιάζει το λαιμό του αλόγου κλαίγοντας. Ο σπιτονοικοκύρης του, τον οδηγεί στο εσωτερικό του σπιτιού και τον βάζει να ξαπλώσει. Ο Νίτσε, ακίνητος και σιωπηλός για δύο μέρες, θα μουρμουρίσει τα τελευταία του λόγια και θα συνεχίσει να ζει για 10 ακόμα χρόνια, βουβός και παράφρων, με τη φροντίδα της μητέρας του και των αδελφών του… Δε γνωρίζουμε τι απέγινε το άλογο»…

Λίγα λόγια για την Ουγγρική κινηματογραφική παράδοση:

“Από τη γένεση του κινηματογράφου οι Ούγγροι έδωσαν έμφαση στη λογοτεχνική και διανοητική πλευρά του σινεμά, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκε ισχυρή παράδοση και στη θεωρία του κινηματογράφου, με τους φιλόσοφους Γένε Τέρεκ και Σέσιλ Μπογκνάρ που έθεσαν τα θεμέλια ώστε αργότερα να αναλάβει τα ηνία ο σημαντικός θεωρητικός Μπέλα Μπαλάζ. Η Ουγγαρία ακόμη είχε την πρώτη, εθνικοποιημένη κινηματογραφική βιομηχανία, στην παγκόσμια ιστορία. Η σοσιαλιστική επανάσταση του Μπέλα Κουν που το Μάρτη του 1919 κήρυξε την Ουγγαρία «Κόκκινη Δημοκρατία», εθνικοποίησε τον Απρίλη τη βιομηχανία του κινηματογράφου, τέσσερις μήνες πριν ο Λένιν προβεί στην εθνικοποίηση της σοβιετικής κινηματογραφικής βιομηχανίας. Η πρώτη αυτή εθνικοποίηση διήρκεσε πολύ λίγο, ωστόσο πρόλαβαν να παραχθούν 31 ταινίες. Αυτά μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου έτους οπότε επικράτησε η αντεπανάσταση του ναύαρχου Μίκλος Χόρτι, ο οποίος ιδιωτικοποίησε εκ νέου το 1920 την κινηματογραφική βιομηχανία που έκτοτε πορεύθηκε – κατά κύριο λόγο – στην πεπατημένη των αμερικανικών προτύπων ψυχαγωγίας της εποχής. Η έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου βρίσκει την Ουγγαρία σύμμαχο των ναζί. Στην παραγωγή λοιπόν της κινηματογραφικής βιομηχανίας προστίθενται και οι ταινίες καθαρόαιμης ναζιστικής προπαγάνδας. Με τη λήξη του πολέμου το 1945, ιδρύεται στη Βουδαπέστη η φημισμένη Ακαδημία Δραματικής και Κινηματογραφικής Τέχνης, ενώ η κινηματογραφική βιομηχανία εθνικοποιείται το 1948 για ακόμη μια φορά, από τη σοσιαλιστική μεταπολεμική κυβέρνηση. Με την ανατροπή του σοσιαλισμού το 1989, η περίφημη ουγγρική εθνική κινηματογραφία συνιστά πλέον και αυτή είδος προς εξαφάνιση…”

Και τα δύο παραρτήματα θα τα βρείτε εδώ σε άρθρο του Ριζοσπάστη.

 

Η εκπληκτική σκηνή της ταινίας του Ούγγρου σκηνοθέτη Bela Tarr θεματοποιείται επειδή μόνο σε αυτό το σημείο της 146λεπτης ταινίας συγκροτείται λόγος ή με άλλα λόγια ομιλία. Ακόμα όμως και αυτού του τύπου η ομιλία, δηλαδή του μονολόγου, έγκειται στην σχέση που έχει η ομιλία με την σιωπή και την εργασία και όχι ενός μονοσήμαντου λογύδριου.

Ο μονόλογος και όχι ο διάλογος, που συντελείται στην δεύτερη μέρα της διήγησης, είναι το αποκορύφωμα της διαύγειας ενός αλκοολικού που βλέπει αυτό που ο άλλος το βιώνει χωρίς να το βάζει σε λόγια. Με άλλα λόγια ο μονόλογος είναι η ζωή του χωρικού με την κόρη του. Με το τέλος του μονολόγου ο χωρικός λέει “Σταμάτα αυτά είναι ανοησίες”. Χωρίς καμιά κίνηση επιχειρηματολογίας η αλήθεια καταφέρνει να αποσαφηνίζει ήχους, κραυγές και θανάτους.

Ο Béla Tarr διηγιέται την ιστορία του χωρικού με την κόρη του σκίζοντας έτσι τον μανδύα που η αστική διανόηση χτίζει μπροστά σε αυτό που δεν την απειλεί. Όλοι μας γνωρίζαμε το συμβάν που έτυχε στον Νίτσε και άρχισε την κατρακύλα της άνοιας αλλά κανείς δεν γνώριζε την κατρακύλα του χωρικού και της κόρης του που σε αυτούς καθρεφτίζεται η ανθρωπότητα.

Μερικά χαρακτηριστικά γενικού τύπου για την ταινία:

• Το δεξί χέρι του χωρικού δεν κινείται.
• Το καθημερινό ντύσιμο / νερό / φαγητό και εργασίες.
• Άνεμος: ενοχλητικός, ουσιαστικός, πολιτικός. Η γη του Béla Tarr.
• Η εικόνα μεταξύ νεκρού και ζωντανού.

Οι 6 μέρες λοιπόν που συγκλονίζουν όχι το συναίσθημα αλλά την συλλογική ύπαρξη:

1 μέρα: Η εισαγωγική μουσική σβήνει εκεί που αρχίζουν οι ήχοι της άμαξας. Το ξύλο ακούγεται όσο και ο πιεστικός άνεμος. Ο άνεμος εναλλάσσεται με τη μουσική με εκπληκτικό τρόπο ως το ένα να συγχωρεί το άλλο και έτσι να κρατάνε μαζί ένα εργασιακό ρυθμό. Και να και η ομιλία σαν η πιο κρυφή σανίδα σωτηρίας που καταλήγει να είναι η ανεκδιήγητη μοίρα.

2 μέρα: Μια επαναστατική πολιτική πράξη από το άλογο μέχρι τον άνθρωπο. Η επανάσταση του αλόγου αρχίζει ως μια προετοιμασία θανάτου… ο άνθρωπος απλά χάνει ακόμα μια μάχη να πολιτεύεται. Από τη δεύτερη μέρα μέχρι και το τέλος δεν είναι τίποτα άλλο από τον ορίζοντα της επανάστασης του αλόγου. Το μόνο ουσιαστικό σπάσιμο σε ολόκληρη την τραγωδία είναι η απελπισία του απόλυτου μονολόγου, η γλώσσα που δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά πράξη.

3 μέρα: Εκεί που φαίνεται ότι το “ίδιο” κυματίζει θριαμβευτικά τη σημαία του “ιδίου” το “ίδιο” αμέσως σπάει. Σαν και η μουσική όμως να παραμένει εκεί μονότονη πιεστική σχεδόν να παραληρεί.

4 μέρα: Η πάλη ανθρώπου με την φύση. Η φύση καθορίζει τελικά; Εδώ ο άνθρωπος καταραμένος από όλους τους θεούς. Καταραμένος από τον ίδιο τον ουρανό. Δεν είναι το οικολογικό του ενδιαφέρον που θεματοποιείται αλλά οι πολιτικές του προεκτάσεις όπου η αλλοτρίωση γίνεται η μοίρα του ανθρώπου.

5 μέρα: Μαζί με το άλογο πέφτει το σκοτάδι. Την καταστροφή την ακούς δεν την βλέπεις. Αιώνια καταδίκη ως η αιώνια επιστροφή. Η αιώνια πάλη με την ύλη.

6 μέρα: “ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΦΆΜΕ”. Εδώ έχουν παραλύσει τα πάντα, ακόμα και ο άνεμος έχει σωπάσει, ακόμα και η σιωπή (που φώναζε καθ όλη την διάρκεια με το μανδύα του ανέμου) έχει σωπάσει. Δεν υπάρχει ούτε πολιτικό ούτε ποιητικό αίτιο τώρα. Ακόμα και το σκοτάδι έχει σπάσει. Δεν μένει ούτε ο θάνατος. Δεν ξέρω που βρισκόμαστε. Για να το θέσουμε όπως το είπε ο ποιητής: “Όσο κρατάει η ζωή κρατάει κι ο θάνατος”