Μια σύντομη αποσπασματική αναφορά από το “Χρονικόν, Αγώνος ΕΟΚΑ 1955 – 59” του Γεωργίου Γ. Διγενή, (Λευκωσία, 1972) όσον αφορά τον καθαρά αντι-κομμουνιστικό αγώνα της ΕΟΚΑ .
“Η ένταξις τής Νεολαίας είς τάς τάξεις τής Όργανώσεως είχε και τούτο τό γενικωτέρον όφελος: ‘Απεστέρησε τους κομμουνιστάς μιας εύκολου λείας και πηγής άντλήσεως δυναμικών στοιχείων, τά όποια έπύκνωναν τάς τάξεις των κατ’ έτος. Οι κομμουνισται έπετύγχανον τήν προσέλκυσιν τών νέων ευκόλως, άφ’ ενός μέν, διότι ένήργουν μέ σύστημα και τήν γνωστήν δραστηριότητά των, έχοντες έπίγνωσιν τής άξίας και σημασίας τής νεολαίας, άφ’ ετέρου δέ, διότι υπεβοηθούντο πρός τούτο έκ τής άδιαφορίας τών λεγομένων έθνικοφρόνων. Κατά τό τετραετές διάστημα του άγώνος είναι ζήτημα άν οί κομμουνισται κατώρθωσαν νά προσεταιρισθούν τά 5% τής Κυπριακής Νεολαίας, και αύτό δέ τό ποσοστόν προήρχετο κυρίως άπό τούς συγγενείς τών μάλλον φανατικών στελεχών του ΑΚΕΛ.”(σελ: 6)
Εκθέσεις Πληροφοριοδοτών, ΠΑΥΛΟΣ Ζ. ΣΤΟΚΚΟΣ, άστυνομικός: “Υπεύθυνος τότε του Σπέσιαλ Μπράντς ήτο ό άστυνόμος Μπάρλοου. Μετ’ αύτού συνειργαζόμην στενώς έπί ζητημάτων σχετικών μέ τούς κομμουνιστάς, τήν δράσιν των κ.λ.π. καί ώς έκ τούτου ήδυνάμην νά υπεισέρχωμαι καί είς τά άπόρρητα τής ειδικής ταύτης Υπηρεσίας. Λόγω τής εύχερούς καί καθημερινής εισόδου μου εις τό Σπέσιαλ Μπράντς ήδυνάμην νά βλέπω πάν ό,τι έλάμβανε έκεί χώραν, ήτοι άνακρίσεις άγωνιστών, διαφόρους προδότας κ.ά”
“Κατόπιν οδηγιών του Αρχηγού Διγενή ιδρύσαμεν άντικομμουνιστικόν δίκτυον κατασκοπείας καί συγκεντρώναμεν πληροφορίας περί τών κινήσεων καί “προθέσεων τών κομμουνιστών Κύπρου έν σχέσει μέ τόν άγώνα καθώς καί άλλας μνημονευμάτων.” (σελ: 50)
Αί κυριώτεραι ένέργειαι του τομέως: “Ώς ύπεύθυνος τής περιοχής τονίζω ότι ύπήρξε πλήρης συνεργασία, ύποδειγματική ύπακοή, καί συμπαράστασις όλων τών μελών μας. Οί μόνοι οί όποιοι παρεκώλυον τό έργον, ήσαν οί κομμουνισται. Ή στάσις των ήτο προδοτική, έμενον δέ τελείως άπαθείς έναντι τοΰ τιτανείου άγώνος πού διεξήγεν ό Κυπριακός Λαός. Παρά τάς έπανειλημμένας παρατηρήσεις καί τιμωρίας πού τούς επίββάλλοντο, έν τούτοις συνέχιζον, νά προδίδουν κινήσεις καί πράξεις τών μελών μας. Ήναγκάσθην λόγω τής στάσεώς ώρισμένων, νά διατάξω όπως κτυπηθούν, είς τά χωρία Κάτω Λακατάμια, Άνάγια, Άρεδιού, καί Κλήρου” (σελ: 219)
Όργάνωσις του τομέως: “Τάς μεγαλυτέρας δυσκολίας συνήντησα είς τό «Στάλινκραντ» τής Καρπασίας, τήν Κώμην Αιγιαλού, διότι οί κομμουνισταί δέν έπέτρεπον είς τούς έθνικόφρονας νέους νά άπαλλαγοΰν τοΰ κομμουνιστικού τρόμου καί νά προσχωρήσουν είς τήν Ε.Ο.Κ.Α. Η όργάνωσις τής Κώμης Αιγιαλού καί ή σταθεροποίησις αύτής έπετεύχθη μόνον όταν διά τής δυναμικής άντιμετωπίσεως (ύπό τών όμάδων έκτος τής Κώμης) τών έρυθρών του χωρίου ένεφυσήθη είς τους έθνικόφρονας νέους θάρρος καί πίστις είς τήν Ε.Ο.Κ.Α. Μετά τήν συγκρότησιν τών πρώπων πυρήνων έπεξετείναμεν τήν στρατολόγησιν καί νέων μελών άναλόγως τών άναγκών τής όργανώσεως μέ σκοπόν τήν ένταξιν, εί δυνατόν, όλων τών έθνικοφρόνων δυνάμεων είς τάς γραμμάς της Ε.Ο.Κ.Α. Καί πράγματι πολύ πρό τής άναγκαστικής καταπαύσεως τού άγώνος ή Όργάνωσις ειχε ύπό τήν δύναμιν της τουλάχιστον τά 4/5 τών έθνικοφρόνων άνδρών καί γυναικών καί μερικούς άριστερούς πατριώτας, οί όποιοι διαφωνήσαντες πρός τήν καταδικάσασαν τό Κίνημα Άκελικήν των ήγεσίαν προσεχώρησαν άνεπιφυλάκτως είς τάς όμάδας μας.” (σελ: 254)
“Τα περισσότερα οικήματα τών κομμουνιστών έξηναγκάζοντο υπ’ αύτών διά πετροβολισμού νά υψώνουν καθ’ έκάστην Κυπριακήν τήν Έλληνικήν σημαίαν. Οσοι έλησμόνουν νά πράξουν τούτο εγκαίρως έζήτουν νά τούς συγχωρέσουν τά άκριτόττουλα. Υπεδείχθη είς έκείνους που έπήγαιναν διά τους αγρούς, νά αφήνουν τήν σημαίαν είς τόν γείτονα, ό όποιος θά τήν άνύψωνεν κατά τήν άπουσίαν των έπί τών οικιών των. Ουτω καθ’ έκάστην Κυρπιακήν ή Ελληνική σημαία έκυμάτιζεν είς όλας τάς οικίας τής κωμοπόλεως.” (σελ: 259)
Μία άλλη μαχητική έκδήλωσις τής ΑΝΕ έγένετο έναντίον τών κομμουνιστών τού χωριού, οι όποιοι έκαμνον διαδήλωσιν, φώναζαν αίσχος στούς μασκοφόρους μετά τάς έκτελέσεις τών κομμουνιστών εις Κώμα – Αίγιαλού καί Λύση. Οί μαθηταί, πού ήσαν στό σχολείον, είδοποιήθησαν περί τής παρελάσεως τών κομμουνιστών. Εγκατέλειψαν άμέσως τό σχολείον, έτρεξαν έναντίον τών κομμουνιστών καί τούς διέλυσαν άφού πρώτα τούς έσπα-σαν στό ξύλο. (σελ: 259)
Ό Γιαννής ήτο άπό τά δραστήρια μέλη τής έθνικόφρονος παρατάΕεως τού χωριού καί ήτο φανατικός άντι-κομμουνιστής. Υπήρξε μέλος τών ομάδων Χιτών πού ίδρύθησαν στό χωριό μας καί έφερε πάντοτε τό πηλήκιόν των. (σελ: 271)
“Μεγαλύτερος έχθρός τής Όργανώσεως είς τό χωρίον άπό τούς “Αγγλους καί τούς Τούρκους ήσαν οι κομμουνισται. Ούτοι έξεδηλώθησαν έξ άρχής έναντίον τού ένοπλου άγώνος, ώς «οπαδοί, δήθεν, τής ειρήνης.»” (σελ: 299)
“Κομμουνισται: Κατά τήν άφαίρεσιν τών κυνηγετικών όπλων τήν 22/1/56, έξυλοκοπήθησαν άριστεροί τίνες διότι παρηκολούθουν τούς άγωνιστάς καί προεκάλουν τούτους.” (σελ: 299)
Τόν Νοέμβριον 1957, ίδρύθη είς τό χωρίον Υπηρεσία Αντιμετωπίσεως Κομμουνιστικής Αντιδράσεως, ήτις έλειτούργησε μέχρι τέλους του άγώνος μετονομασθεισα άκολούθως είς Σώμα Αντιμετωπίσεως Πεμπτοφαλαγγιτών (Σ.Α.Π.).” (σελ: 310)
“Τήν 15/1/1958, κυκλοφορεί διαταγή τού Αρχηγού Διγενή άπαγορεύουσα έκδηλώσεις έπί τή έπετείω τοΰ Δημοψηφίσματος, διά λόγους πολιτικής σκοπιμότητος. Οί κομμουνισται συνηθισμένοι νά άντιδρούν είς πάσαν διαταγήν, ϊνα έπιφέρουν σύγχυσιν καί έμφανισθούν ώς ύπερπατριώται, παρά τήν διαταγήν, άναρτούν πανώ είς τό κέντρον τού χωρίου. Όταν οί κομμουνισται ήρνήθησαν τήν καταβίβασίν τούτου, τρεις προσωπιδοφόροι μέ δύο κροτίδας τούς διαλύουν άμέσως, δίδοντας τήν έντύπωσιν, κατά τήν φυγήν των, συναγωνιζομένων άθλητών είς δρόμον ταχύτητος. Η ήγεσία των όμως δέν τούς άφήνει ήσύχους καί, παρά τά γεγονότα τής 15ης Ιανουαρίου, τούς πιέζει νά καλέσουν τόν λαόν είς άπεργίαν. Μόλις ήκούσθη ή πρόσκλησις, ή Όργάνωσις προτρέπει τό κοινόν νά μήν άκούση τά λαοπλάνα συνθήματα τών έρυθρών δι’ άπεργίαν.” (σελ: 329)
“Όμοίως ύπήρχον και οί κομμουνισται οί όποιοι εις τίνα χωρία άπετέλουν τήν πλειοψηφίαν. Ητο δύσκολον έντός μικρού χρονικού διαστήματος τά πρόσωπα ταύτα νά έντοπισθούν καί έΕουδετερωθούν, ινα έκλειψη τό αίσθημα τής άνασφαλείας καί δυσπιστίας τό όποιον κατέτρυχε τόν πληθυσμόν.” (σελ: 512)