Είτε-είτε; Ούτε-ούτε

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ – Ν. Καρούζος

 

Η κότα έκανε τ ’ αβγό

ή το αβγό την κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Η μη-κότα έκανε το μη-αβγό

ή το μη-αβγό τη μη-κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Η κότα έκανε το μη-αβγό

ή τ’ αβγό τη μη-κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Η μη-κότα έκανε τ ’ αβγό

ή το μη-αβγό την κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Η κότα-μη-κότα έκανε τ ’ αβγό

ή το αβγό-μη-αβγό την κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Η κότα-μη-κότα έκανε το μη-αβγό

ή το αβγό-μη-αβγό τη μη-κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Η κότα-μη-κότα έκανε τ ’ αβγό-μη-αβγό

ή το αβγό-μη-αβγό την κότα-μη-κότα;

Είτε-είτε;

Ούτε-ούτε.

 

Σε τι χρησιμεύει ακόμα η φιλοσοφία;

Πάνω απ’ όλα δεν μπορεί κανείς να περιμένει τίποτα καλύτερο από κάποιον, που δουλειά του εί­ναι να διδάσκει φιλοσοφία, που η αστική του ύπαρξη έξαρταται ακριβώς από το να συνεχίσει να διδάσκεται, και που θίγει τα ίδια του τα χειροπιαστά συμφέροντα τη στιγμή που θα εκφρασθεί αρνητικά. 9

Μια φιλοσοφία που ανταποκρίνεται σ’ αυτό που θέλει η ίδια να είναι και που δεν σέρνεται παιδιαρίζοντας πίσω απ’ τη δική της ιστορία και την ιστορία των πραγμά­των, έχει πηγή ζωής της την αντίσταση ενάντια στην επικρατούσα σημερινή στάση κι ενάντια σ’ αύτο που υπηρετεί, ενάντια στη δικαιολόγηση του σήμερα υπάρχοντος. 12

Μια φιλοσοφία, που θα είχε την πρόθεση να παρουσιασθεί και τώρα ως καθολική, ως σύστημα, θα γινόταν σύστημα παρανοϊκό. Αν όμως παραιτηθεί από την αξίωση απολυτό­τητας αν δεν αξιώνει πια την ανάπτυξη, από μέσα της, του όλου, που θα αποτελεί την αλήθεια, έρχεται σε σύγκρουση με το σύνολο της ίδιας της της παράδοσης. Αυτό είναι το τίμημα που πρέπει να καταβάλει για το οτι, με το να ιαθεί από το δικό της παρανοϊκό σύστημα, δίνει όνομα στο σύστημα της πραγματικότητας. (…) Μια φιλοσοφία, όπως θα ήταν σήμερα η μόνη δυνα­τή υπεύθυνη, δεν πρέπει να ισχυρίζεται πως κατέχει το απόλυτο, θα πρέπει μάλιστα ν’ απαγορεύσει στον εαυτό της κάθε σκέψη πάνω σ’ αυτό, ακριβώς για να μη το προδώσει, και παρ’ όλα αυτά να μην αφήσει να απαλλοτριωθεί τίποτε από την εμφατική έννοια της αλήθειας. Αυτή η αντίφαση είναι το στοιχείο της. Την καθορίζει ως αρνητική. (12,13)

Αν η φιλοσοφία είναι ακόμη αναγκαία, τότε είναι μόνο με τον τρόπο που ήταν πάντα, δηλαδή ως κριτική, ως αντίσταση ενάντια στην αυξανόμενη ετερονομία, ως ενίσχυ­ση έστω προσπάθεια της σκέψης να παραμείνει κυρία του, εαυτού της και να εξελέγξει τόσο την αντεστραμμένη μυθολογία, όσο και την τυφλά ηττοπαθή προσαρμογή με το μέτρο της ίδιας τους της αναλήθειας. (…) Όχι βέβαια πως μπορούμε να ελπίζουμε, ότι η φιλοσοφία είναι σε θέση να υπερνικήσει τις πολιτικές τάσεις που σ’ όλο τον κόσμο, απ’ τα μέσα κι απ’ τα έξω, στραγγαλίζουν την ελευθερία και που η βία που ασκούν φτάνει ως βαθειά μέσα στις φιλοσοφικές αλληλουχίες επιχειρημά­των. Ο,τι εκτυλίσσεται στο εσωτερικό της έννοιας, αντικατοπτρίζει κάτι από την κίνηση της πραγματικότητας. (17-18)

Η διαλεκτική δεν είναι μια τρίτη άποψη, αλλά η προσπάθεια να κάνει με εμμενή κριτική τις διάφορες φιλοσοφικές απόψεις να ξεπεράσουν τον εαυτό τους και την αυθαιρεσία του σκέπτεσθαι με απόψεις. Απέναντι στην απλοϊκότητα της αυ­θαίρετης συνείδησης, που θεωρεί ως απεριόριστο ό,τι περιο­ρισμένο της είναι δεδομένο, φιλοσοφία είναι η δεσμευτική προσήλωση στην μη απλοϊκότητα. Σ’ έναν κόσμο, ο όποιος όντας πέρα για πέρα κοινωνικά καθορισμένος είναι τόσο πιο ισχυρός απέναντι στα μεμονωμένα άτομα που σχεδόν δεν μέ­νει σ’ αυτά τίποτε άλλο απ’ το να τον δεχθούν όπως παρου­σιάζεται, μια τέτοια απλοϊκότητα αναπαράγεται αμείωτα και ολέθρια. Αυτό που τους επιβάλλει με βία ενα άμετρο σύ­στημα, που το αποτελούν τα ίδια και στο όποιο βρίσκοντας μπλεγμένα, κι αυτό που αποκλείει δυνάμει στοιχεία που υπάρχουν φύσει, λειτουργεί γι’ αυτά σαν να ήταν το ίδιο φύ­ση. Η εμπραγματωμένη συνείδηση είναι τέλεια απλοϊκή και, ως έμπραγμάτωση, τέλεια μη άπλοϊκή. Η φιλοσοφία θα είχε καθήκον να διαλύσει τόσο το φαινομενικά αυτονόητο όσο και το φαινομενικά ακατανόητο. (21-22)

Theodor W. Adorno, Σε τι χρησιμεύει ακόμα η φιλοσοφία; Εκδόσεις Εράσμος, 1979.